အမ်ားပိုင္ကုမၸဏီမ်ား ေရရွည္တည္တံ့ခိုင္ၿမဲရန္ မလြယ္ကူလွပါ

ကုမၸဏီ သို႔မဟုတ္ အဖြဲ႕အစည္းတစ္ခုတည္ေထာင္ရန္ လြယ္ကူသေလာက္ ေရရွည္ တည္တံ့ခိုင္ျမဲ ရန္မွာလြယ္ကူေသာကိစၥရပ္ မဟုတ္ပါ။ အထူးသျဖင့္ စီးပြားေရးဆိုင္ရာ အဖြဲ႕အစည္းမ်ား၊ လူအမ်ားပါဝင္ဖြဲ႕စည္း ထားသည့္ အဖြဲ႕အစည္းမ်ားအဖို႔ေရရွည္တည္တံ့ေအာင္ ေဆာင္ရြက္ရမည့္ကိစၥမွာ ပိုမိုခက္ခဲမည္ ျဖစ္ပါသည္။ အမ်ားႏွင့္သက္ဆိုင္ေသာကုမၸဏီမ်ားတြင္လည္း မိမိတို႔လုပ္ငန္းမ်ား ခ်ဲ႕ထြင္ေရးအတြက္ လိုအပ္ေသာေငြေၾကး အရင္းအႏွီးကို အမ်ားျပည္သူမ်ားထံမွ စုစည္းရန္ လိုအပ္သကဲ့သို႔ အမ်ားျပည္သူတို႔ကလည္း မိမိတို႔၏ ေငြေၾကးမ်ားကို အဘယ္သို႔ေသာခိုင္မာေသာ အေၾကာင္းမ်ားမရွိဘဲႏွင့္ မည္သူတို႔၏လက္ထဲသို႔ ဝကြက္ အပ္ႏွံ ပါမည္နည္း။

ထို႔ေၾကာင့္ အမ်ားႏွင့္သက္ဆိုင္ေသာကုမၸဏီမ်ား တည္ေထာင္ရာတြင္ တည္ေထာင္သူတို႔၏ အရည္ အခ်င္းမ်ား၊ ဦးေဆာင္မည့္ ဒါ႐ိုက္တာတို႔၏ အရည္အခ်င္းမ်ား၊ ၎တို႔၏ အေျမာ္အျမင္ႏွင့္ စြမ္းေဆာင္ရည္ မ်ားသည္ လြန္စြာ အေရးပါသလိုပင္ရွယ္ယာရွင္တို႔၏ က်ဳိးေၾကာင္းဆင္ျခင္ေတြးေခၚတတ္မႈႏွင့္ပူးေပါင္းေဆာင္ ရြက္တတ္မႈသည္လည္း မ်ားစြာအေရးႀကီးပါသည္။ ပို၍ အေရးႀကီးသည့္အခ်က္မွာ တည္ေထာင္သူမ်ား သို႔မဟုတ္ closely held investors ဟုေခၚသည့္ ရွယ္ယာအမ်ားစုကို ပိုင္ဆိုင္ထားေသာ လူနည္းစု၏ မူဝါဒ မ်ားႏွင့္ ခံယူခ်က္မ်ားပင္ျဖစ္ပါသည္။

စေတာ့အိတ္ခ်ိန္းသည္ exit strategy ဟုေခၚဆိုသည့္ ေစ်းကြက္အတြင္းမွ မိမိပိုင္ဆိုင္ေသာ ရွယ္ယာ မ်ားကို ေရာင္းထုတ္၍ ျပန္လည္ထြက္ခြာႏိုင္သည့္အခြင့္အေရး ရရွိသည့္အတြက္ေၾကာင့္ ေစ်းကြက္အတြင္းမွ အဓိကရွယ္ယာရွင္မ်ား ျပန္လည္ထြက္ခြာသြားမည္ကို ရွယ္ယာအနည္းစုပိုင္ဆိုင္ထားသူမ်ားက စိုးရြံ႕ေလ့ရွိ ပါသည္။ တစ္ခါတစ္ရံ တည္ေထာင္သူ (founder) မ်ားက မိမိတို႔ကုမၸဏီအစတြင္ စိုက္ထုတ္က်ခံထား ေသာရင္းႏွီးေငြထဲမွ ေငြအခ်ဳိ႕ကို ျပန္လည္ရယူလိုေသာ ဆႏၵမ်ားလည္းရွိေနၾကပါသည္။ သို႔ျဖစ္ရာ ယင္းသို႔ ရွယ္ယာထည့္ဝင္ ရင္းႏွီးေငြမ်ားကိုျပန္လည္ထုတ္ယူသြားပါက ကုမၸဏီ၏အစတြင္ပင္ ဘ႑ာေရးအေျခအေန မ်ား ကေမာက္ကမ ျဖစ္ႏိုင္သည့္အေရးမ်ားကို ေတြးပူေလာက္ေပသည္။

သို႔အတြက္ စေတာ့ေစ်းကြက္အတြင္းတြင္ တည္ေထာင္သူ သို႔မဟုတ္အတြင္းလူ insider တို႔သည္ ရွယ္ယာမ်ားကို အမ်ားျပည္သူသို႔ ကမ္းလွမ္းေရာင္းခ်ျခင္း IPO ျပဳလုပ္ၿပီးေနာက္ေစ်းကြက္မွ ခ်က္ခ်င္း ျပန္လည္ထြက္ခြာမသြားႏိုင္သည့္ကာလ Lock-up period ကို သတ္မွတ္ျပ႒ာန္းထားၾကေပသည္။ ဤေနရာ တြင္ အတြင္းလူ insider ဆိုသည္မွာ ကုမၸဏီတစ္ခုကိုတည္ေထာင္သူမ်ား၊ အဓိကရွယ္ယာပိုင္ရွင္မ်ား၊ မန္ေနဂ်ာမ်ားႏွင့္ ေငြေၾကးႂကြယ္ဝၿပီး စြန္႔စားထည့္ဝင္ေသာသူမ်ား ျဖစ္ပါသည္။

ႏိုင္ငံတကာ စေတာ့ေစ်းကြက္မ်ားတြင္ အမ်ားအားျဖင့္ တည္ေထာင္သူတို႔ ျပန္လည္ထြက္ခြာရန္ ကန္႔ သတ္သည့္ကာလကို သုံးလမွ ေျခာက္လအထိ သတ္မွတ္သလို အခ်ဳိ႕စေတာ့အိတ္ခ်ိန္းမ်ားတြင္လည္း တစ္ႏွစ္ အထိ ကန္႔သတ္ထားသည္ကို ေတြ႕ရပါသည္။ ထိုသို႔ ကန္႔သတ္ထားရျခင္း၏ အဓိကအေၾကာင္းရင္းမွာ စေတာ့မ်ား IPO စနစ္ျဖင့္ ေရာင္းခ်ၿပီးသည့္ေနာက္ပိုင္းတြင္ စေတာ့ေစ်းႏႈန္းမ်ား သိသိသာသာ ထိုးက်သြား မည့္အေရးမွ ကာကြယ္ျခင္းပင္ျဖစ္ပါသည္။ အဘယ့္ေၾကာင့္ဆိုေသာ္တည္ေထာင္သူ (founder) မ်ားမွာ ရွယ္ယာအေရအတြက္ မ်ားစြာကိုင္ေဆာင္ထားသည့္အတြက္ေၾကာင့္၎တို႔က ေစ်းကြက္တြင္ တစ္ႀကိမ္ ေရာင္းထုတ္လိုက္သည္ႏွင့္ ေစ်းကြက္ထဲတြင္ ရွယ္ယာေစ်းမ်ား ထိုးဆင္းသြားႏိုင္ေသာေၾကာင့္ ျဖစ္ပါသည္။

ေနာက္ထပ္ အေၾကာင္းရင္းတစ္ခုမွာ ကုမၸဏီ တည္ေထာင္သူအတြင္းလူမ်ားအေနႏွင့္ ေငြျပန္ေပၚလို ေသာေၾကာင့္ သေဘာ႐ိုးျဖင့္ ထုတ္ေရာင္းေစကာမူ ဤကဲ့သို႔ေသာ လုပ္ရပ္ေၾကာင့္ အျခားေသာ ရင္းႏွီးျမႇဳပ္ႏွံ သူတို႔၏ ယုံၾကည္မႈတစ္ခုကို ပ်က္ျပားေစႏိုင္ေသာေၾကာင့္ျဖစ္ပါသည္။ အဆိုပါကုမၸဏီတစ္ခု၏ lock-up  ကာလၿပီးဆံုးသည့္အခ်ိန္တြင္ ရွယ္ယာေစ်းမ်ား ထိုးက်ေလ့ရွိကာအေရာင္းအဝယ္ပမာဏမွာ မ်ားျပားလာေလ့ ရွိပါသည္။

တစ္ခါတစ္ရံ တည္ေထာင္သူအတြင္းလူတို႔သည္ အဆိုပါ ကန္႔သတ္ကာလျပည့္သြားသည့္တိုင္ ၎တို႔ ပိုင္ဆိုင္ေသာရွယ္ယာမ်ားကို ထုတ္မေရာင္းဘဲ ေနေလ့ရွိပါသည္။ အဘယ့္ေၾကာင့္ဆိုေသာ္ ၎တို႔သည္ အေျခ ပစၥည္းမ်ားကို ပိုင္ဆိုင္ေနျခင္း၊ ထုတ္ျပန္ျခင္းမျပဳရေသးသည့္ အတြင္းသတင္းမ်ားကို သိရွိေနသူမ်ားျဖစ္သည့္ အျပင္ ၎တို႔၏ ေရာင္းခ်မႈသည္ စေတာ့အိတ္ခ်ိန္း ဥပေဒအရတားျမစ္ထားသည့္ underwriter စည္းမ်ဥ္းမ်ား ႏွင့္ ၿငိစြန္းေနမည္ကိုစိုးရိမ္ေသာေၾကာင့္ျဖစ္ပါသည္။

စင္စစ္တြင္ စေတာ့အိတ္ခ်ိန္းကိုထိန္းေက်ာင္းသည့္ ေငြေခ်းသက္ေသခံလက္မွတ္ ေရာင္းဝယ္ေရး  ဥပေဒမ်ားတြင္ ဤ lock-up period ကိုထည့္သြင္းေရးဆြဲျပ႒ာန္းျခင္း မျပဳၾကပါ။ သို႔ေသာ္လည္း ကုမၸဏီမ်ား ကိုယ္တိုင္ကေသာ္လည္းေကာင္း၊ ရွယ္ယာမ်ားကို တာဝန္ခံ ေရာင္းခ်ေပးသည့္ underwriter မ်ားကေသာ္ လည္းေကာင္း ရွယ္ယာေရာင္းခ်ရာတြင္ ထည့္သြင္းေဖာ္ျပေလ့ရွိပါသည္။

ဥပမာ-Facebook မွ ရွယ္ယာမ်ားကို အမ်ားျပည္သူသို႔ ကမ္းလွမ္းေရာင္းခ်ရာတြင္ တည္ေထာင္သူမ်ား ပိုင္ဆိုင္ေသာ ရွယ္ယာ ၂၇၁ သန္းကို ပထမသံုးလအတြင္း ေရာင္းခ်ျခင္းမျပဳရန္ lock-up ကာလသတ္ မွတ္ထားခဲ့ပါသည္။ သို႔ေသာ္လည္း lock-up ကာလ သုံးလျပည့္သည့္ေန႔တြင္ ၎၏ ရွယ္ယာေစ်းႏႈန္းမွာ တစ္ရွယ္ယာလွ်င္ ၁၉ ဒသမ ၆၉ ေဒၚလာသို႔ က်ဆင္းသြားခဲ့ကာ စတင္ေရာင္းခ်စဥ္က ေစ်းႏႈန္းထက္ ၅ဝ­ ျပဳတ္က်သြားခဲ့ပါသည္။ သို႔အတြက္ Facebook သည္ ၎၏၂ဝ၁၃ ခုႏွစ္အလယ္တြင္ ထပ္မံေရာင္းခ်သည့္ရွယ္ယာ ၁ ဒသမ ၆၆ ဘီလ်ံအတြက္ lock-up ကာလကိုပံုမွန္မဟုတ္သည့္ အခ်ိန္ကာလ ငါးပိုင္း ခြဲျခားသတ္မွတ္ခဲ့ရေၾကာင္းေတြ႕ရွိရပါသည္။

ကုမၸဏီတစ္ခု၏ lock-up ကာလျပည့္ခ်ိန္သည္ အဆိုပါကုမၸဏီ၏ႏွစ္ခ်ဳပ္ဘ႑ာေရးအစီရင္ခံစာ ထြက္ သကဲ့သို႔ အေရးႀကီးလွပါသည္။ သို႔ျဖစ္ရာ ရင္းႏွီးျမႇဳပ္ႏွံသူမ်ားအေနႏွင့္အဆိုပါ ထိန္းခ်ဳပ္ကာလျပည့္သြားၿပီး သည့္ေနာက္တြင္ ရွယ္ယာေစ်းႏႈန္းမ်ားကို အက်ဳိးသက္ေရာက္ေစေသာသတိေပး အခ်က္ျပခ်က္မ်ားကိုေသခ်ာ စြာ ေလ့လာသင့္ပါသည္။

ပထမဦးစြာ စြန္႔စားထည့္ဝင္သူေငြရွင္ Venture Capitalists(VC) မ်ားအေနႏွင့္ ကုမၸဏီ၏ ဒါ႐ိုက္တာ အဖြဲ႕ဝင္တစ္ဦးဦးႏွင့္ ဆက္ႏႊယ္မႈ ရွိ မရွိေလ့လာရမည္ျဖစ္ပါသည္။ အကယ္၍ ဆက္ႏႊယ္မႈမ်ားရွိခဲ့ပါလွ်င္ အဆိုပါ VC မ်ားသည္ lock-up ကာလျပည့္သည့္တိုင္ေအာင္ ထုတ္ေရာင္းျခင္းျပဳၾကမည္မဟုတ္ပါ။ အဘယ့္ ေၾကာင့္ဆိုေသာ္ ၎တို႔သည္ ဒါ႐ိုက္တာအဖြဲ႕ဝင္တစ္ဦးဦးထံမွ အတြင္းေရးအခ်က္အလက္မ်ားကို ရရွိေသာ ေၾကာင့္ ဆက္လက္ကိုင္ေဆာင္ထားျခင္းျဖင့္ အက်ဳိးမ်ားမည္ကို သိရွိေသာေၾကာင့္ျဖစ္ေပသည္။ မၾကာခဏ ေတြ႕ရွိရသည္မွာ အတြင္းလူ insider မ်ားသည္ အဆိုပါ ထိန္းခ်ဳပ္ကာလျပည့္သည့္တိုင္ ေရာင္းခ်ျခင္း မျပဳၾက ဘဲ အေၾကာင္းအမ်ဳိးမ်ဳိးျဖင့္ ကိုင္ေဆာင္ထားၾကပါသည္။

အကယ္၍ တည္ေထာင္သူ သို႔မဟုတ္ VC တစ္ဦးမွ ရွယ္ယာအေရအတြက္ အမ်ားအျပား ထုတ္ေရာင္း ခဲ့လွ်င္လည္း ၎တို႔ကို အျပစ္ဆိုဖြယ္မရွိပါ။ အဘယ့္ေၾကာင့္ဆိုေသာ္ ၎တို႔သည္ ကုမၸဏီကို ကာလ ရွည္ၾကာစြာ အလုပ္အေႂကြးျပဳခဲ့ၾကၿပီး ကုမၸဏီ၏ အသားတင္တန္ဖိုး net worth ကို တက္ေအာင္ျပဳလုပ္ခဲ့ ၿပီးေသာေၾကာင့္ ျဖစ္ပါသည္။ သို႔အတြက္ ၎တို႔ ေရာင္းခ်ခဲ့ပါလွ်င္လည္း ရွယ္ယာရွင္မ်ားအဖို႔ သတိျဖင့္ေစာင့္ ၾကည့္ၾကရန္ လိုေသာ္လည္းေစ်းကြက္ကို ယံုၾကည္မႈအျပည့္ ထားရွိရန္ လိုအပ္ပါသည္။

အတြင္းလူ insider မ်ားသည္ရွယ္ယာမ်ား ထုတ္ေရာင္းမည္ဆိုပါက ၎တို႔သည္ ပံုစံ-ဃ ကိုျဖည့္စြက္ ရၿပီး ယင္းကို ရွယ္ယာရွင္မ်ားကမ်က္ေျခမျပတ္ ေစာင့္ၾကည့္ၾကရန္လိုအပ္ပါသည္။ ဥပမာ- ရွယ္ယာစုစုေပါင္း၏ ၁၅­ ကို ပိုင္ဆိုင္ေသာအတြင္းလူတစ္ဦးသည္ ၎၏ပိုင္ဆိုင္မႈမွ ၁ ­ သို႔မဟုတ္ ၃ ­ ခန္႔ ထုတ္ေရာင္းျခင္းသည္ စိုးရိမ္ဖြယ္အေျခအေနတစ္ခု မဟုတ္ပါ။

၂ဝဝဝ ျပည့္ႏွစ္တြင္ ႏူးေယာ့ခ္တကၠသိုလ္မွ ထိန္းခ်ဳပ္ကာလျပည့္ၿပီးေသာ ကုမၸဏီ ၁,ဝဝဝ ခုကို­ ေစ်း ကြက္အက်ဳိးသက္ေရာက္မႈႏွင့္ ဝယ္လိုအားမ်ဥ္းေကြး အက်ဘက္ ေရာက္မႈ­ေခါင္းစဥ္ျဖင့္ သုေတသနျပဳလုပ္ခဲ့ရာ အမ်ားႏွင့္သက္ဆိုင္ေသာ ကုမၸဏီမ်ားအေနႏွင့္ ရွယ္ယာထိန္းခ်ဳပ္ကာလအၿပီးတြင္ ရွယ္ယာေစ်းႏႈန္း ၁­ မွ ၃­ အတြင္းက်ဆင္းသြားၿပီးေနာက္ ၃ဝ­ အထိ ျပန္တက္ေလ့ရွိေၾကာင္း ေဖာ္ျပထားပါသည္။

အေရးႀကီးဆံုး ေလ့လာသင့္သည့္အခ်က္တစ္ခုမွာ IPO ကာလေနာက္ပိုင္း ေန႔စဥ္ ပ်မ္းမွ် ေရာင္းဝယ္ မႈပမာ ဏကို ေလ့လာရန္ျဖစ္ပါသည္။ အကယ္၍ ထိန္းခ်ဳပ္ထားေသာကာလၿပီးေနာက္ ရွယ္ယာအေရာင္း အဝယ္ပမာဏမွာ နိမ့္က်ေနပါကအဆိုပါစေတာ့၏ေစ်းႏႈန္းမွာ အႏၲရာယ္က်မည့္အလားအလာျဖစ္ၿပီး ေစ်း ကြက္တြင္ ႀကိဳက္ႏွစ္သက္သူ နည္းပါးကာ ဝယ္လိုအားနည္းပါးမႈျပႆနာႏွင့္ ၾကံဳေတြ႕ရေတာ့မည္ျဖစ္ေပသည္။

ေနာက္ထပ္ အေရးႀကီးသည့္အခ်က္တစ္ခုမွာ စေတာ့မ်ားကို ေခ်းငွား၍ ေရာင္းခ်ကာ lock-up ကာလ အၿပီးတြင္ ေအာက္ေစ်းႏွင့္ ျပန္ဝယ္ယူကာ ျပန္ဆပ္ၾကမည့္ short-sellers မ်ား၏ အႏၲရာယ္ျဖစ္ပါသည္။ စေတာ့အိတ္ခ်ိန္းမ်ားသည္ ယင္း Short-selling လုပ္ထားသူမ်ား၏ စာရင္းကို တစ္လတစ္ႀကိမ္ထုတ္ျပန္ ေပးရသည္။

ထြန္းသက္ထြန္းဆီမွကူးယူေဖာ္ျပသည္။